/ Selver Tutan
Sevgi, saygı, barış, şefkat, dayanışma, şiddetten kaçınma, hoşgörü ve benzerleri neredeyse her toplumda önemsenen toplumsal değerlerdir. Değerler toplum için önem taşıdığından bu değerlere uygun davranan insanlar da toplum içerisinde değerli görülür. Özetle; değerler toplumsal yaşamımızı düzenler ve kolaylaştırır.
Herkes için daha iyi bir dünya oluşturma çabası içinde olan bir eğitim sistemi, alt yapısında herkes için geçerli pozitif değerleri içeren ve eğitimin amaçlarını kazanım haline getiren bir durumda var olmalıdır. Bu amaç doğrultusunda insanlığın oluşturduğu ve devam ettirdiği evrensel değerlerin öğretilmesi, yeni nesillere aktarılmasında değerler eğitimi önemli bir rol oynamaktadır.
Değerler eğitimi; çocukların ve gençlerin duyarlı, düşünceli ve sorumluluk sahibi bireyler olmaları doğrultusunda yardım eden bir yaklaşım olarak tanımlanır.
Değerler, bireyin tutum ve davranışlarına yön veren standartlardır. Toplum, çocukların ve gençlerin değerler doğrultusunda bir takım davranışlarda bulunmasını önemser. Örneğin; sevgi, saygı, barış, şefkat, dayanışma, şiddetten kaçınma, hoşgörü ve benzerleri neredeyse her toplumda önemsenen toplumsal değerlerdir. Değerler toplum için önem taşıdığından bu değerlere uygun davranan insanlar da toplum içerisinde değerli görülür. Özetle; değerler toplumsal yaşamımızı düzenler ve kolaylaştırır.
Günümüz yaşamında çocukların sosyal çevresi sadece aile ile sınırlı kalmayıp, televizyon, bilgisayar oyunları, sinema, dergi, tiyatro ve oyuncaklar aracılığı ile dünya tamamen çocuklarımızın sosyal çevresi haline gelmiştir. Aile ve okul aracılığıyla verilen değerler sosyal çevrenin ve televizyonun verdiği değerler kimi vakit farklılık gösterebildiğinden bu noktada anne ve babalara önemli rol düşmektedir.
Değerler nasıl öğrenilir? 
Değerlerin sosyal öğrenme olduğunu söyleyebiliriz. Çocuğun gördüğü ilk sosyal kurumun aile olduğunu düşündüğümüzde, değerler sisteminin oluşmasında aile önemli bir yere sahiptir. Aile içerisinde model alma ve taklit etme yöntemi ile değerler öğrenilmeye başlanır.
Çocuğun oluşan davranışları ve tutumları çevresinden aldıkları geribildirimler, tepkiler ve yorumlamalarla gelişim gösterir.
Bir kez daha söylemek isterim ki çocuklarla yapmış olduğumuz diyaloglarda görmüş olduğum en önemli şey onları tarafsız, eleştirmeden ve duyarlı bir şekilde dinleyip fikirlerini önemsediğimizi gördüklerinde kendilerini değerli hissetmeleridir. Seferihisar Çocuk Belediyesi’ne gelen 6-14 yaşlarındaki çocuklarla değer kavramı üzerine konuştuk. Aşağıda söylediklerinden alıntılar görebileceksiniz.
Değerlerin öğrenilmesinde etkili olabilmek için;
– Kendi amaçlarınızdan söz edebilirsiniz. Ailenizde sizin için önemli olan değerler nelerdir? Sizin benimsediğiniz davranış ve tutum ilkelerini oluşturunuz. Bunları düşünüp, dile getiriniz. Oluşturduğunuz değerleri çocuğunuzun da kazanması için yapabilecekleriniz üzerinde düşünebilirsiniz. Hep birlikte evinizin bir köşesine bir değerler ağacı oluşturabilirsiniz.
– Çocuklarınız ile birlikteyken ailenizin önceliklerini ve değerlerini konuşabilirsiniz. Beğendiğiniz davranışları açıklayarak açık bir şekilde anlamalarına yardımcı olabilirsiniz.
* ‘Ailem bir gün deprem olduğunda balığımızı ve kuşumuzu aşağıya indirmişti, onların beni ve sevdiğim şeyleri koruduklarını görüyorum. Ailem, yanımdaki arkadaşlarım ve sevdiğim hayvanlar benim için çok önemlidir.’
* ‘Her insan bizim için önemli çünkü dünyadaki herkes birbirini bir şekilde etkiliyor.’
* ‘Annelerimiz bizim için önemli. Bizleri okula bırakan, yemek yapan ve başka insanlardan koruyan onlardır.’
– Sosyal öğrenmede önemli olan bir çocuğun başkalarını gözlemleyerek öğrenmesidir. Bundan dolayı çocuklarınızın sergilemesini istediğiniz davranışları, değerleri ve düşünceleri ilk olarak sizler model olabilirsiniz.
* ‘Ailem beni koruyor, düşünüyor, önemsiyor; onlar beni sevdiklerinde sıcacık bir yatakta olduğumu hissediyorum.’
– Birlikte kitaplar okuyup, filmler izleyebilirsiniz.
– Doğaya ve canlılara karşı şefkatli olma düşüncesini aşılamaya çalışabilirsiniz.
* ‘Hayvanlar benim için önemli, bizleri koruyorlar.’
* ‘Kedimin ve köpeğimin benimle oyun oynaması ve benim üstüme atlaması benim hoşuma gidiyor.’
* ‘Kartopunun tüyleri yumuşaktır. Dokununca ben rahatlıyorum ve bu beni mutlu ediyor.
* ‘Hayvanlar sayesinde besleniyoruz.’
* ‘Güneş için bizim için önemlidir çünkü bizi ısıtır.’
* ‘Su, bizim ve tüm canlılar için yaşam gücüdür. Ağaçlar, su sayesinde canlanıyor ve biz de böylelikle temiz hava alabiliyoruz.’
– Çocuğunuzla okuduğunuz hikâye ve masal kitapları, izlediğiniz çizgi filmler, reklam ve oynadığınız oyunlar hakkında fikir iş birliği yapabilirsiniz. Çocuğunuzun bunlardan ne anladığını, neyin iyi geldiğini ve nasıl bir çıkarım yaptığı üzerine konuşabilirsiniz.
* ‘Çocuk belediyesinde yeni oyunlar oynadığım ve çok mutlu olduğum için oradaki insanlar benim için değerli.’
* ‘Kardeşlerim olmasaydı oyuncaklarla oynayamazdım, onlara değer veriyorum çünkü onlar beni koruyorlar mesela kapımıza köpek geldiği zaman.’
– Çocuklarınızı etkili bir şekilde dinleyerek ve anlamaya çalıştığınızı hissettirerek onların sizin hayatınızda önemli olduğunu hissettirebilirsiniz.
* ‘Ailem, evim, sıcak yatağım ve tüm sevdiklerim benim için değerliler.’
* ‘Onlar sayesinde büyüdüğüm için ailem benim için kıymetlidir.’
– Olumlu davranışlarını yüreklendirerek pekiştirebilir; olumsuz davranışlarını ise daha az tepkisel davranabilir, çözümler üretmek için birlikte fikirlerinizi dile getirebilirsiniz.
– Çocuğun gelişim düzeyine ve yaşına uygun kararlar vermesi açısından fırsatlar sağlayabilir böylelikle bireysel kontrolün gelişmesine olanak tanıyabilirsiniz.
* ‘Yazı tahtaları, okumayı ve yazmayı öğrenmek için iyi bir yoldur.’
* ‘Piyano, parmak kaslarımızı güçlendirmek ve müziği öğrenmek için değerlidir.’
* ‘Kapı ve araba kilitleri, bizim için önemlidir. Bunlar bizi kötü insanlardan korur.’
Mutlu ve huzurlu bir aile ortamına sahip olmak bir insanın sahip olabileceği en değerli yapıların başında gelir. Aile ortamında bütün bireyler kendilerine düşen sorumluluğu yerine getirdiğinde hem aile mutlu olmakta hem de toplumun temel yapı taşları sağlamlığını korumaya devam etmektedir. Bütün çocukların sevgi dolu bir dünyada yetişmesi umuduyla…
